ทำไมเราถึงจำไม่ได้ว่าเคยเป็นทารก? คำตอบจากวิทยาศาสตร์ (2025)

วันที่เราเกิด ก้าวแรกของเรา และคำพูดแรกของเรา ล้วนเป็นช่วงเวลาสำคัญในชีวิต ทว่าเรากลับจำอะไรไม่ได้เลย ทำไมถึงเป็นเช่นนั้น

นักประสาทวิทยาและนักจิตวิทยาได้พยายามทำความเข้าใจกับคำถามนี้มานานหลายทศวรรษ

ภาวะที่เราจดจำเหตุการณ์เฉพาะเจาะจงในช่วง 2-3 ขวบปีแรกของชีวิตไม่ได้ เรียกว่าภาวะสูญเสียความทรงจำในวัยทารก และมีทฤษฎีมากมายที่ได้รับการพัฒนาขึ้นมาเพื่ออธิบายปัญหานี้

นิค เทิร์ก-บราวน์ ศาสตราจารย์ด้านจิตวิทยาและศัลยกรรมประสาท มหาวิทยาลัยเยล สหรัฐอเมริกา กล่าวว่า การถกเถียงนี้สรุปได้เป็น 2 คำถามหลักคือ เราสร้างความทรงจำในช่วงวัยเด็ก แต่ไม่สามารถเข้าถึงมันได้ในภายหลังหรือไม่ หรือเราไม่ได้สร้างความทรงจำใด ๆ เลยจนกระทั่งเราเติบโต

ศาสตราจารย์เทิร์ก-บราวน์ ระบุว่า เมื่อทศวรรษที่ผ่านมา นักวิจัยส่วนใหญ่สันนิษฐานว่าทารกไม่สามารถสร้างความทรงจำได้ บางคนเชื่อว่าเป็นเพราะทารกขาดความรับรู้อย่างสมบูรณ์ในตัวเอง หรือขาดความสามารถในการพูด

อีกสมมติฐานที่เขาอธิบายไว้คือ เราไม่สามารถสร้างความทรงจำได้จนกว่าจะอายุประมาณ 4 ขวบ เนื่องจากฮิปโปแคมปัส (hippocampus) ซึ่งเป็นบริเวณสมองที่ทำหน้าที่สร้างความทรงจำใหม่ ยังไม่พัฒนาเต็มที่

"มันมีขนาดใหญ่ขึ้นกว่า 2 เท่าในช่วงวัยทารก" ศาสตราจารย์เทิร์ก-บราวน์กล่าวและว่า "ดังนั้นประสบการณ์ต่าง ๆ ในช่วงแรกที่เรามีอาจไม่สามารถเก็บไว้ได้ เพราะเราไม่มีวงจรที่จำเป็นต่อการสร้างความทรงจำ"

การสแกนสมองทารก

อย่างไรก็ตาม ผลงานศึกษาวิจัยที่ตีพิมพ์เมื่อต้นปีนี้โดยศาสตราจารย์เทิร์ก-บราวน์เองดูเหมือนจะขัดแย้งกับแนวคิดดังกล่าว

ทีมวิจัยของเขาแสดงภาพชุดหนึ่งให้ทารก 26 คน ซึ่งมีอายุระหว่าง 4 เดือนถึง 2 ปี ดู สแกนสมอง และวัดกิจกรรมของฮิปโปแคมปัส

จากนั้นพวกเขาแสดงภาพก่อนหน้าภาพหนึ่งให้ทารกดูร่วมกับภาพใหม่ และวัดการเคลื่อนไหวของดวงตาของทารก เพื่อวิเคราะห์ว่าภาพใดที่ทารกมองดูมากกว่ากัน

หากเป็นภาพเก่า นักวิจัยถือว่านี่เป็นสัญญาณว่าทารกสามารถจำภาพนั้นและจดจำได้ ดังที่ปรากฏในงานวิจัยก่อนหน้านี้

นักวิจัยพบว่า เมื่อฮิปโปแคมปัสของทารกทำงานมากขึ้น ตอนเห็นภาพครั้งแรก พวกเขามีแนวโน้มจะจดจำภาพดังกล่าวได้ในภายหลัง โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อทารกมีอายุมากกว่า 12 เดือน

นี่ชี้ให้เห็นว่าฮิปโปแคมปัสสามารถเข้ารหัสความทรงจำบางอย่างได้เมื่ออายุประมาณ 1 ขวบ

ความทรงจำเหล่านั้นหายไปไหน?

ศาสตราจารย์เทิร์ก-บราวน์ กล่าวว่า การศึกษาของทีมของเขาถือเป็น "ก้าวแรก" ในการพิสูจน์ว่าทารกกำลังสร้างความทรงจำในฮิปโปแคมปัสจริงหรือไม่ โดยยังคงต้องมีการวิจัยเพิ่มเติมอีกมาก

"หากเราเก็บความทรงจำเหล่านั้นไว้ จะก่อให้เกิดคำถามที่น่าสนใจอย่างมากว่าความทรงจำเหล่านั้นอยู่ที่ไหน ความทรงจำเหล่านั้นยังอยู่หรือไม่ เราจะเข้าถึงความทรงจำเหล่านั้นได้หรือไม่" เขาตั้งคำถาม

ผลการศึกษาที่ตีพิมพ์ในปี 2023 พบว่า หนูที่เรียนรู้วิธีออกจากเขาวงกตตั้งแต่ยังเป็นทารกได้ลืมความทรงจำนี้ไปเมื่อโตขึ้น แต่การกระตุ้นการทำงานส่วนต่าง ๆ ของฮิปโปแคมปัสที่เกี่ยวข้องกับการเรียนรู้ดั้งเดิม สามารถทำให้ความทรงจำนั้นกลับมามีชีวิตอีกครั้งได้

อย่างไรก็ตาม ต้องรอการพิสูจน์ว่าทารกมนุษย์กำลังเก็บความทรงจำที่หายไปในภายหลังหรือไม่

แคทเธอรีน เลิฟเดย์ ศาสตราจารย์ด้านประสาทจิตวิทยา มหาวิทยาลัยเวสต์มินสเตอร์ ในสหราชอาณาจักร เชื่อว่า ทารกมีความสามารถในการสร้างความทรงจำ อย่างน้อยก็ตอนถึงเวลาที่พวกเขาสามารถพูดได้

"เรารู้ว่าเด็กเล็ก ๆ จะกลับมาจากโรงเรียนอนุบาล บอกเล่าเกี่ยวกับสิ่งที่เกิดขึ้น และไม่สามารถบรรยายสิ่งนั้นได้ในอีกไม่กี่ปีต่อมา ดังนั้นความทรงจำเหล่านั้นจึงยังคงอยู่ เพียงแต่ไม่ฝังแน่น" เธอกล่าว

"ฉันคิดว่าคำถามคือ เราจะฝังความทรงจำเหล่านั้นไว้กับตัวมากน้อยแค่ไหนเมื่อเวลาผ่านไป ความทรงจำเหล่านั้นจะเลือนลางตางหายไปอย่างรวดเร็วหรือไม่ และความทรงจำเหล่านั้นเป็นความทรงจำที่เราตระหนักรู้ในระดับใด ที่เราสามารถไตร่ตรองและคิดถึงมันได้อย่างแท้จริง" เธอระบุ

มันอาจเป็นความทรงจำปลอมหรือไม่?

สิ่งที่ทำให้ความเข้าใจของเราเกี่ยวกับภาวะสูญเสียความทรงจำในวัยทารกซับซ้อนยิ่งขึ้นไปอีกก็คือ ความจริงที่ว่า "แทบจะเป็นไปไม่ได้" ที่จะระบุได้ว่าสิ่งที่ผู้คนคิดว่าเป็นความทรงจำแรกของพวกเขานั้นเป็นจริงหรือไม่ ตามที่ศาสตราจารย์เลิฟเดย์กล่าว

บางคนอาจจำเหตุการณ์เฉพาะตอนเป็นทารกหรือตอนอยู่ในเปลได้

ศาสตราจารย์เลิฟเดย์บอกว่า ความทรงจำเหล่านี้ไม่น่าจะเป็นความทรงจำที่แท้จริงของประสบการณ์จริง

"เรื่องของความทรงจำคือมันมักจะเป็นการสร้างใหม่ ดังนั้นหากมีใครบอกอะไรคุณและคุณมีข้อมูลเพียงพอเกี่ยวกับเรื่องนั้น สมองของคุณก็สามารถสร้างสิ่งที่รู้สึกเหมือนจริงขึ้นมาใหม่ได้" เธออธิบาย

"สิ่งที่เรากำลังมองอยู่จริง ๆ คือจิตสำนึก และจิตสำนึกเป็นเรื่องที่ยากที่จะระบุได้" เธอเสริม

ศาสตราจารย์เทิร์ก-บราวน์คิดว่า ปริศนาที่อยู่เบื้องหลังภาวะสูญเสียความทรงจำในวัยทารก สะท้อนถึงแก่นแท้ที่หล่อหลอมให้เราเป็นเรา

"มันเกี่ยวกับอัตลักษณ์ของเรา" และ "แนวคิดที่ว่าเราตาบอดในช่วงไม่กี่ปีแรกของชีวิต ซึ่งเราจำอะไรไม่ได้เลย ผมคิดว่ามันเป็นการท้าทายความคิดของผู้คนเกี่ยวกับตัวเราจริง ๆ"